به نقل از «قدس آنلاین»

حاج عبدالحسین دره‌زرشکی، از پیشه‌اش راضی نیست/ جوانی‌ام را در کار «سفیداب» سیاه کردم + عکس

تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۵۱۹۰۳۵

«سفیداب» یا «روشویه» نوستالوژی کودکی‌های ماست. روشویه را می‌کشیدند روی کیسه‌های زمخت آبی و می‌افتادند به جان بچه‌ها؛ تا ساعتی بعد، وقتی بچه‌ها با سرانگشت‌های چروکیده، از حمام بیرون می‌آیند، چند لایه از پوستشان کم شده باشد. سفیداب‌ها هنوز هم همراه حمام‌ کردن‌ها هستند؛ بی آنکه کسی بداند این گلوله‌های کج و معوج، بهترین‌هایشان، جایی در دل شهری ساخته می‌شود که شهر آفتاب و است و خانه‌های خشتی.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اسم یزد که برده می‌شود، سوغاتی‌هایی خوردنی مثل قطاب، باقلوا و پشمک به ذهن می‌آید، خوردنی‌هایی که حالا سال‌هاست، برند یزد شده‌اند. اما یزد می‌تواند متنوع‌ترین شهر از نظر سوغاتی باشد. به غیر از شیرینی و ترمه و ظرف‌های سفالی‌اش، حنا و صابون و سفیدابش را نیز می‌توان جزو بهترین محصولات کشور و از جمله سوغاتی‌هایی دانست که یزد می‌تواند روی آن‌ها مانور بدهد.

آن قدر که زحمت می‌کشی درآمدی نداری

پشت درختان قد برافراشته روستای «دره زرشک»، روستای کوچک «حسن‌آباد» دیده می‌شود. جایی که «حاج عبدالحسین دره‌زرشکی» 40 سال است که با سنگ معدنِ «توران پشت»، «گِل سفیداب» درست می‌کند. او که حالا ۸۴ ساله است، هنوز قبراق و سرحال با پتک به سنگ‌های بزرگی که از معدن آورده می‌کوبد. می‌گوید: «پدرم همین شغل را داشت. سنگ‌های معدن را می‌خرید و آن‌ها را خرد می‌کرد و گل سفیداب می‌ساخت. گاو داشت و با گاو، سنگ‌ها را آسیاب می‌کرد. یادم‌ می‌آید آن زمان چون ماشین نبود، گِل‌ها را بار الاغ می‌کرد و به یزد می‌برد و می‌فروخت و با پولش قند، چایی و... می‌خرید و با خودش می‌آورد».

حاج‌عبدالحسین انگار از یادآوری خاطره‌های قدیم سر ذوق آمده باشد ادامه می‌دهد: من 14 سال هم در معدن سنگ مرمر کار کردم؛ خیلی سخت بود و حقوق کمی داشت. خسته شدم و یک روز آمدم به پدرم گفتم دیگر نمی‌خواهم در معدن کار کنم. گفتم می‌خواهم کار تو را ادامه بدهم... جوانی‌ام را پای کاری گذاشتم که بهتر از کار در معدن بود اما باز هم دوستش نداشتم. باید بگویم جوانی‌ام را در کار «سفیداب» سیاه کردم. این کار، بسیار زحمت دارد اما آن قدر که زحمت می‌کشی درآمدی نداری.

حاجی، از سنگ، گِل درست می‌کند

پیرمرد نالان از سختی معیشت، مراحل درست کردن گل سفیداب را هم توضیح می‌دهد؛ از دوباره خرد کردن سنگ‌ها با چکش تا حسابی ریز شود؛ آن‌ قدر که بشود آن‌ها را ریخت در آسیاب و پودرشان کرد. می گوید: تقریباً چهار فرغون شن(سنگ‌های خرد شده باقیمانده از آسیاب قبلی) و دو فرغون سنگ معدن و آب را داخل دستگاه آسیابی که خودم مقابل خانه‌ام درست کرده‌ام می‌ریزم. این سنگ آسیاب که به «سنگ مازاری» معروف است در هر دقیقه ۹ دور می‌چرخد. آسیاب هشت ساعت کار می‌کند تا تمام سنگ‌ها پودر شود. بعد سنگ‌های پودر شده را همراه آب داخل آسیاب، خالی می‌کنیم در حوضچه‌هایی که کنار آسیاب درست کرده‌ایم. آب را صاف می‌کنیم تا سنگ‌هایی که هنوز خرد نشده‌اند، جدا بشوند. باید سنگ‌ها را بارها و بارها به آسیاب برگردانیم و همه پودر بشوند».

حاج‌عبدالحسین، محلول آب و سنگ‌های پودر شده را می‌ریزد توی منبعی که برای همین کار درست کرده است. آب راکد می‌ماند و گل و لای که همان سنگ‌های پودر شده باشند، ته‌نشین می‌شوند. حاجی، آب روی منبع را خالی می‌کند اما گل و لای همان ‌جا می‌مانند تا بیشتر و بیشتر بشوند. او گِل‌های ته‌نشین شده را دو ماهی یک بار در محوطه باز جلو آسیاب خالی می‌کند؛ جایی که حاجی به آن، «میدان» می‌گوید. دریچه زیر منبع را باز می‌کند و گل‌ها سرازیر می‌شوند توی میدان. گل‌ها توی میدان می‌مانند تا آفتاب خشکشان کند. در تابستان ۱۲ تا ۱۵ روز طول می‌کشد تا گِل‌ها خشک شود، اما در زمستان این خشک شدن، یک ماه طول می‌کشد.

شغل حاجی بیمه ندارد

حاجی، روزگاری چندین کارگر داشته؛ حالا اما سود کار آن ‌قدری نیست که کفاف کارگر را هم بدهد. می‌گوید: «من و همسرم با هم این‌ کارها را انجام می‌دهیم. زنم می‌آید و کمکم می‌کند. الان دیگر پیر شده‌ام و نمی‌توانم مثل قبل ‌کار کنم. قبلاً 100 یا 200 تراکتور سنگ خالی می‌کردم و با کارگرها می‌افتادیم به جانشان. جلو خانه‌ام تا آن طرف‌ترها پر از سنگ بود. عرق می‌ریختم و سنگ‌ها را می‌شکستم. من هم اوایل، گاو داشتم برای خرد کردن سنگ‌ها؛ بعد برق آمد و سنگ آسیاب خریدم.

پیش از این‌ها روزی تا 300 کیلو گل سفیداب هم تولید کرده‌ام. به غیر از یزد به بیشتر شهرهای ایران گِل سفیداب فرستاده‌ام؛ به اقلید فارس، اصفهان، تهران، شیراز، مشهد، قم و هزار جای دیگر. می‌خواهم بگویم کارم کاری نبود که پیشرفتی در آن بکنم حتی بیمه هم نداشت و خودم را آزاد بیمه کردم. اگر مریض می‌شدم و در خانه می‌افتادم کسی نمی‌آمد بگوید چه می‌خوری یا چه کار می‌کنی. ولی خب راضی‌ام به رضای خدا. نتوانستم این کار را رها کنم؛ شناخته شده بودم و مشتری‌ها از من انتظار داشتند.

خدا را شکر که فرزندانم رفته‌اند سراغ کارهای دیگر

شغل تهیه گل سفیداب، حالا دیگر قرار نیست نسل به نسل انتقال یابد. حاج‌عبدالحسین دره‌زرشکی خدا را شکر می‌کند که فرزندانش راه او را ادامه نداده‌اند. معتقد است اگر کارگری بکنند و کارخانه بروند بهتر است تا بخواهند عمرشان را برای درست کردن گِل سفیداب بگذرانند. می‌گوید: «یک خاور سنگ معدن را 500 هزار تا یک میلیون تومان می‌خرم و پس از زحمت فراوان و عرق ریختن، گل سفیداب را کیلویی 700 تومان می‌فروشم. در روستاهای اطراف 18 نفر بودیم که کارمان درست کردن گل سفیداب بود و فقط دو سه نفرمان مانده‌ایم و بقیه یا فوت کرده‌اند یا این کار را کنار گذاشته‌اند. این کار خیلی دقت می‌خواهد. باید سنگ سخت را به گل تبدیل کنی. آن هم گلی که بناست کشیده بشود روی پوست تن...».

ادامه می‌دهد: «وقتی گل را می‌فروشم، نباید نم داشته باشد. نم داشته باشد، سفیداب خودش را نمی‌گیرد. تا به حال نشده در این سال‌ها یک نفر گل را برگرداند یا از من گله بکند که گِل سفیدابی که درست می‌کنی مشکل دارد».

می‌گوید: «نمی‌دانم روزی چند تومان کارگریم؛ یا سود و زیان کارم چطور بوده است؛ یک چیزی مثل دخل درویش پیدا کرده‌ایم و خرج کرده‌ایم. اما با همین حال و احوال، برای روستایم زحمت کشیده‌ام. مدرسه ساختم و خانه‌ام را در اختیار نهضت سوادآموزی گذاشتم تا اگر خودم سواد نداشتم، نسل بعد ما بتوانند سواددار بشوند».

سینی سینی سفیداب زیر کابینت‌های آشپزخانه

حالا که گل‌های حاج‌عبدالحسین آماده است، نوبت به تولید سفیداب می‌رسد؛ ماده‌ای که تولیدش آن‌ قدرها هم ساده نیست. سفیداب، آمیخته گل مخصوص است با چربی حیوانی به علاوه نوعی ماده که از نخاع گوسفند گرفته می‌شود؛ اسمش «حرام‌مغز» است اما یزدی‌ها در گویش غلیظ‌شان آن را «هره‌مغز» می‌گویند. باید دستت باشد چه مقدار گِل بیاوری و چه مقدار چربی و چه مقدار هره‌مغز. گل‌ها باید با هره مخلوط بشود و بعد خوب ورز بخورد. هر کاری مشکلات خاص خودش را دارد؛ تولید سفیداب هم خالی از مشکل نیست. به قول عصمت حیدری، شغلی نازک نارنجی است و باید حواست باشد تا خرابکاری به بار نیاید.

بیشتر کارگاه‌های تولید سفیداب، کارگاه‌های خانگی هستند. آن‌هایی که به تولید سفیداب مشغول‌اند خانه‌های خود را کارگاه تولید این محصول کرده‌اند و کار و زندگی‌شان با هم عجین شده است. وقتی وارد خانه‌ای می‌شوید که سفیداب در آن درست می‌کنند، سینی سینی سفیداب‌ها را در گوشه و کنار خانه می‌بینید، حتی زیر کابینت‌های آشپزخانه.

«عصمت حیدری» یکی از همان‌هاست. خانه‌اش ۳۵ سال است که کارگاه تولید سفیداب است. می‌گوید: مادربزرگ شوهرم در روستا، سفیداب درست می‌کرد. من این کار را از او یاد گرفتم. کار سخت و زمانبری است اما خب چون در خانه خودم است و نمی‌خواهد بیرون بروم، سال‌هاست که آن را ادامه داده‌ام.

عصمت حیدری در خصوص مراحل تولید سفیداب سنتی می‌گوید: گِل را سال‌هاست از روستای دره زرشک می‌خرم و نخاع گوسفندی و پیه را از قصابی تهیه می‌کنم. دنبه گوسفند به درد درست کردن سفیداب نمی‌خورد چون شل است و نمی‌بندد. چربی‌ها را پس از شست‌وشو چرخ می‌کنم، روی گاز می‌گذارم تا آب بیندازد. وقتی روغن آماده شد دیگر خراب نمی‌شود. گِل معدن را هم با آب می‌خیسانم و پس از ۲۴ ساعت از صافی رد می‌کنم تا اگر سنگ و آشغالی دارد صاف و پاک شود. برای هر 15 کیلو گِل، یک کیلو و 800 گرم روغن صاف شده می‌ریزم و ورز می‌دهم. برای اینکه بوی چربی گوسفندی را کم کنم، گلاب را نیز به مواد اضافه می‌کنم. وقتی خمیر آماده شد به شکل گلوله یا همان دایره درمی‌آوریم و می‌گذاریم تا خشک شود.

او در خصوص مشکلاتی که ممکن است در حین کار پیش بیاید می‌گوید: «در زمستان نمی‌توانیم در محیط باز سفیداب‌ها را خشک کنیم؛ دیر خشک می‌شود. هوا سرد باشد، روغنی که از پیه گوسفندی آماده کرده‌ایم سریع می‌بندد و گلوله گلوله می‌شود. هوا هم خیلی گرم باشد، سفیداب باز می‌شود. بارها شده که گِل را آب زدم و آماده خمیر کردم اما روغنش نبسته و عین صابون شده.‌ در فصل تابستان اگر سفیداب‌ها را در آفتاب خشک کنیم، روغنش آب می‌شود و چربی‌هایش برمی‌گردد. کارتن‌های سفیداب هم اگر در جای گرم و روی هم قرار دهیم روغنش برمی‌گردد و روی سفیداب بدرنگ می‌شود و لک می‌اندازد. آب زیاد برای تهیه موادش بریزیم شل می‌شود و آب کم بریزیم سفت می‌شود و نمی‌توان موقع ورز دادن خوب ورز داد یا گلوله کرد. همه چیز باید اندازه و به پیاله باشد تا سفیداب خوب و با کیفیت آماده شود».

گلوله‌های سفیداب حالا باید چند روزی کنار بمانند تا خودشان را بگیرند و خشک بشوند. بعد از آن است که سفیداب‌ها آماده روانه شدن به بازار است.

منبع: روزنامه قدس

منبع: قدس آنلاین

کلیدواژه: سفیداب حاج عبدالحسین گ ل سفیداب درست کردن سفیداب ها سال ها سنگ ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۵۱۹۰۳۵ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تصاویر آخرالزمانی از طوفان سیاه در چین؛ تورنادو از نمای نزدیک!

رسانه‌های دولتی چین اعلام کردند که طوفان روز شنبه شهر گوانگژو در جنوب چین را درنوردید و پنج نفر کشته و بیش از ۱۴۰ ساختمان آسیب دیدند. ویدئو‌های منتشرشده در فضای مجازی، آسمان ابری را نشان می‌دهد که کیسه‌های زباله در طوفان پیچنده (تورنادو) در هوا می‌چرخند.   کد ویدیو دانلود فیلم اصلی